Endometriose is een medische aandoening waarbij weefsel dat lijkt op het baarmoederslijmvlies, dat normaal gesproken de binnenkant van de baarmoeder bedekt, buiten de baarmoeder groeit. Dit abnormale weefsel kan zich hechten aan verschillende organen en structuren in de buurt van de baarmoeder, zoals de eierstokken, eileiders, bekkenwand en andere organen in het bekkengebied.
Eén op de tien vrouwen heeft last van endometriose. Soms jarenlang zonder goed te weten wat de oorzaak is van die hevige menstruatiepijnen elke maand. Terwijl het heel veel voorkomt, kennen veel vrouwen en zelfs veel artsen het niet goed. Soms kan het wel 4,5 jaar duren om de diagnose te krijgen. Maar er zijn ook vrouwen die helemaal geen klachten hebben. Bij deze vrouwen wordt bijvoorbeeld ontdekt als hun blindedarm verwijderd wordt.
Wat is endometriose?
Endometriose is een aandoening waarbij vergelijkbaar weefsel als het baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder groeit. Het lijkt erop dat dit weefsel op die locatie belandt doordat menstruatiebloed, met daarin kleine stukjes slijmvliesweefsel, via de eileiders in de buikholte terechtkomt.
Bij vrouwen die lijden aan de aandoening, lukt het het lichaam niet om deze cellen effectief op te ruimen, waardoor er endometriosehaardjes ontstaan op het buikvlies of op organen in het onderbuikgebied. Deze haardjes gedragen zich op een vergelijkbare manier als het baarmoederslijmvlies in de baarmoeder en raken tijdens de menstruatie betrokken bij bloedingen.
De gevolgen van deze bloedingen buiten de baarmoeder kunnen sterk variëren tussen verschillende vrouwen. Sommigen ervaren minimale hinder, terwijl anderen maandelijks hevige pijn doormaken. De haardjes kunnen ook organen aantasten, zoals de darmen, blaas of eileiders.
Symptomen van endometriose
De symptomen van endometriose kunnen variëren van mild tot ernstig en kunnen ook per persoon verschillen. Enkele veelvoorkomende symptomen zijn:
- Menstruatiepijn: Vrouwen met endometriose kunnen ernstige menstruatiepijn ervaren, die vaak intenser is dan normale menstruatiekrampen. Deze pijn kan voor, tijdens en na de menstruatie optreden.
- Chronische bekkenpijn: Vrouwen kunnen last hebben van aanhoudende pijn in het bekkengebied, zelfs buiten de menstruatieperiode.
- Pijn tijdens seks: Seksuele activiteit kan pijnlijk zijn voor vrouwen met endometriose, wat de kwaliteit van hun seksueel leven kan beïnvloeden.
- Pijnlijke ontlasting of plassen: Endometriosehaarden kunnen organen zoals de darmen en de blaas aantasten, wat kan leiden tot pijn tijdens het plassen of de stoelgang.
- Vermoeidheid: De constante pijn en ongemakken die gepaard gaan met endometriose kunnen leiden tot vermoeidheid en uitputting.
- Problemen met vruchtbaarheid: Sommige vrouwen met endometriose kunnen moeite hebben om zwanger te worden. De abnormale weefselgroei kan de eileiders blokkeren of de normale eicelrijping beïnvloeden.
- Gastro-intestinale symptomen: Endometriose die de darmen aantast, kan leiden tot symptomen zoals buikpijn, opgeblazen gevoel, constipatie of diarree.
- Bloedstolsels of bloed in de urine: In zeldzame gevallen kunnen endometriosehaarden op de urinewegen drukken, wat kan leiden tot bloed in de urine.
Wat is de oorzaak?
Wat is de oorzaak van endometriose? De exacte oorzaak is nog niet volledig begrepen, maar er zijn verschillende theorieën die worden onderzocht:
- Retrograde menstruatie: Een van de meest besproken theorieën is dat menstruatiebloed met baarmoederslijmvlies via de eileiders terug in de buikholte kan stromen in plaats van uit het lichaam. Dit zou de verspreiding van endometriumweefsel buiten de baarmoeder kunnen verklaren.
- Genetische aanleg: Erfelijkheid lijkt een rol te spelen. Vrouwen met een moeder of zus met de aandoening hebben een verhoogd risico om het zelf te ontwikkelen.
- Immuunsysteem: Problemen met het immuunsysteem kunnen mogelijk bijdragen aan het onvermogen van het lichaam om abnormale weefselgroei te voorkomen.
- Hormonale invloeden: Omdat het vaak hormoonafhankelijk is (de symptomen kunnen verergeren tijdens de menstruatiecyclus), wordt aangenomen dat hormonen zoals oestrogeen de groei van het abnormale weefsel kunnen stimuleren.
- Metaplasie: Deze theorie stelt dat bepaalde cellen in het bekkengebied kunnen veranderen in endometriumachtige cellen, ongeacht de menstruatiecyclus.
- Milieu-invloeden: Chemische stoffen in de omgeving, zoals dioxinen, kunnen mogelijk een rol spelen bij de ontwikkeling van endometriose.
Hoe wordt de diagnose vastgesteld
Het duurt lang voor de diagnose endometriose vastgesteld. Dit komt onder andere doordat veel vrouwen van hun huisarts te horen krijgen dat een menstruatie nu eenmaal pijnlijk zijn. Omdat de vrouwen met klachten niet als een zeurkous willen komen, leggen ze zich er vaak bij neer. Ook krijgen veel vrouwen vaak te horen dat ze beter een spiraaltje kunnen nemen of de pil door moeten slikken.
Soms zijn de afwijkingen in de buik zo erg dat de arts eerst denkt aan eierstokkanker, en wordt iemand daar ook voor geopereerd. Pas tijdens de operatie blijkt dan wat het echt is.
Veel vrouwen ontdekken de aandoening pas wanneer het niet lukt om zwanger te worden. Dat kan een van de gevolgen van endometriose zijn. De behandeling van de ziekte is in dat geval anders, want je wilt dan natuurlijk geen pil of spiraaltje nemen en uiteraard kun je ook de eierstokken of baarmoeder niet verwijderen. Het is van belang op tijd naar een gynaecoloog te gaan met de klachten om erger te voorkomen.
Is endometriose erfelijk?
Waardoor endometriose ontstaat, is eigenlijk nog helemaal onbekend. We weten dat het voor een deel erfelijk is. Als je moeder of zus het heeft, heb je als vrouw een zeven keer grotere kans het zelf ook te hebben. Juist omdat de klachten in bepaalde families bijna ‘normaal’ worden gevonden, kunnen veel vrouwen er vele jaren lang mee rond lopen. Het zijn vaak de vrouwen die als meisje al elke maand thuis moesten blijven vanwege hevige menstruatieklachten.
Hoe behandel je endometriose
Voor endometriose is nog geen genezende behandeling. Met een operatie kunnen endometriosehaarden in de buik worden weggehaald, maar die kunnen daarna gewoon weer terug komen.
De behandeling hangt ook af van je leeftijd, of je zwanger wilt worden, maar ook aan de ernst van de aandoening. Genezen zul je niet. De pijn kan behandeld worden met pijnstillers. Maar voor een bepaalde categorie patiënten is een uitgebreidere aanpak door een team van artsen meer geschikt: een uroloog, gynaecoloog, bekkenfysiotherapeut, psycholoog en pijnspecialist.
De bloedingen veroorzaken chronische ontstekingen die verklevingen en pijn veroorzaken. Zulke ernstige gevallen moeten meestal geopereerd worden. Dat zijn ingewikkelde, zware operaties. Omdat de ontstekingen en verklevingen door de hele buikholte voor kunnen komen, kunnen we de organen soms nauwelijks meer herkennen. Dat betekent operaties van soms wel tien uur lang, met een heel team van specialisten, waarbij we soms een stuk van de darm moeten verwijderen. Hoe meer endometriose wordt verwijderd, hoe kleiner de kans dat de verklevingen terugkomen. De kans op complicaties neemt dan wel toe.
Endometriose en vruchtbaarheid
Bij een lichte vorm van endometriose heb je een goede kans om spontaan zwanger te worden. Bij de ernstige variant heb je minder kans om spontaan zwanger te worden. Drie op de tien vrouwen met verminderde vruchtbaarheid heeft endometriose. Heb je ernstige endometriose en wil je graag zwanger worden, dan kan eventueel intra-uteriene inseminatie (IUI) of IVF (reageerbuisbevruchting) worden overwogen. Bij IUI brengt de gynaecoloog rechtstreeks sperma in de baarmoeder. Bij IVF worden sperma en eicellen in het laboratorium samengevoegd en daarna in de baarmoeder geplaatst. Hier lees je meer over IVF