Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) voelt en vindt zichzelf beter dan een ander. Hij gedraagt zich egoïstisch, is dominant, vraagt om erkenning en bewondering en heeft tegelijkertijd een behoorlijk gebrek aan empathie. We schrijven hij, maar ook een vrouw kan een narcist zijn. In de praktijk komen narcistische mannen echter (veel) vaker voor.
Wat is narcisme
Mensen met narcisme verlangen vaak naar de schijnwerpers en zetten zich actief in om zichzelf in het middelpunt van de aandacht te plaatsen. Sommigen doen dit op een opvallende manier, terwijl anderen hun grootheidsideeën subtieler verbergen, waardoor narcisten soms lastig te identificeren zijn. Een opvallend kenmerk is echter dat narcisten voortdurend streven naar bewondering en erkenning van anderen, terwijl ze doorgaans weinig aandacht hebben voor de behoeften en gevoelens van de mensen in hun omgeving.
De beroemde psychiater Sigmund Freud koos voor de naam narcisme, vernoemd naar Narcissus. Dit figuur uit de Griekse mythologie had volgens het verhaal weinig interesse voor anderen en was vooral bezig met zichzelf. Uiteindelijk werd hij zelfs verliefd op zijn eigen weerspiegeling in het water.
Symptomen van narcisme
De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V) somt negen symptomen op, die bepalen of en in hoeverre iemand als een narcist gekwalificeerd dient te worden. Zorgverleners stellen de diagnose narcisme, wanneer ze vijf of meer van deze kenmerken herkennen:
- Een groot gevoel van eigenwaarde
- Fantasie over onbeperkt succes, machtsgenialiteit of ideale liefde
- Persoonlijke overtuiging dat hij uniek is
- Streven naar extreme bewondering
- Al zijn wensen en eisen zijn legitiem
- Misbruik maken van anderen om doelen te bereiken
- Gebrek aan empathie
- Jaloezie
- Arrogant gedrag en een hooghartige houding
Zijn er meer kenmerken?
Zeker! Die zijn echter niet nodig om een diagnose te stellen. Ze zijn wel handig om een narcist te herkennen:
- Verslaafd aan aandacht
- Uit zijn op macht
- Gespeeld charmant
- Per se gelijk willen krijgen
- Op zoek naar bevestiging
- Statusgericht
- Praat graag over zichzelf
- Charismatisch bij eerste kennismaking
- Slecht in staat tot binding (en intimiteit)
- Overtuigd van eigen superioriteit
- Geeft anderen weinig waardering
- Zijn uit op eigen voordeel
- Liegen, draaien, beloftes niet nakomen
- Speelt mensen tegen elkaar uit
Wat kunnen de gevolgen van narcisme zijn?
Omdat narcisten in een werkomgeving vaak een leidinggevende positie hebben, laten ze een spoor van (emotionele) vernieling achter. Immers, hij moet en zal zijn gelijk krijgen. Ten koste van alles, dus ook ten koste van andere mensen. Door het onrealistische beeld, dat ze er speciaal zijn, zal een narcist bij fouten en problemen de schuld altijd bij een ander leggen. Wie er ook verantwoordelijk is voor de fout… De narcist zal die verantwoordelijkheid niet nemen. Grote kans dus , dat iemand anders ten onrechte de schuld in de schoenen geschoven krijgt.
Het past allemaal prima in het beeld van iemand die eventueel ten koste van anderen succesvol wil worden, om maar zoveel mogelijk bewondering te oogsten en bevestiging te krijgen. Herken je dit? In je eigen relatie misschien of op de werkvloer? Dan wordt het tijd om je te bezinnen.
Word je als narcist geboren?
De ontstaanswijze van narcisme is complex en kan niet eenduidig aan één oorzaak worden toegeschreven. Het lijkt eerder voort te komen uit een samenspel van diverse factoren die elkaar beïnvloeden. De ontwikkeling van narcistische eigenschappen kan worden beïnvloed door:
- Genetische aanleg en erfelijkheid.
- Opvoeding en omgevingsfactoren, zoals de interactie en hechting met ouders, familieleden en belangrijke personen in iemands leven. Bijvoorbeeld, wanneer een kind voortdurend wordt geprezen zonder dat het verantwoordelijkheid leert nemen voor zijn of haar gedrag, kan dit bijdragen aan een versterkt gevoel van eigenwaarde.
- Overmatige bewondering of verwenning, waarbij iemand herhaaldelijk wordt verheerlijkt zonder realistische feedback te ontvangen, wat kan leiden tot een vertekend zelfbeeld.
- Traumatische gebeurtenissen, misbruik of verwaarlozing. In sommige gevallen kunnen narcistische eigenschappen zich ontwikkelen als een beschermingsmechanisme tegen traumatische ervaringen. Het opbouwen van een overdreven gevoel van eigenwaarde kan dienen om emotionele pijn te vermijden.
Kortom, narcisme lijkt voort te komen uit een complex samenspel van genetische, opvoedkundige en omgevingsfactoren, en kan ook worden beïnvloed door traumatische gebeurtenissen in iemands leven. Het is belangrijk op te merken dat de exacte oorzaak van narcisme vaak moeilijk vast te stellen is, aangezien het zich ontwikkelt als een resultaat van verschillende interacties tussen deze factoren.
Kans op verandering
De kans op verandering is namelijk minimaal. Dat komt ook doordat mensen de signalen vaak pas laat herkennen. Iemand is immers zo charmant en zelfverzekerd? Dat wordt niet meteen gezien als narcisme. Uiteindelijk ontstaat pas na verloop van tijd de optelsom.
Is een narcist altijd een man?
Bij narcisme gaat het vaak over mannen, maar ook vrouwen kunnen narcistische trekken hebben. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen met narcisme zich vaak minder dominant voordoen dan mannen. Zij wekken de schijn lief, zorgzaam en vriendelijk te zijn. Dit geeft ze een perfecte dekmantel voor hun gedrag. Narcistische vrouwen zijn onopvallender, subtieler en indirecter, en daarmee wat gewiekster dan mannen. Het wordt minder snel herkend. Andere opvallende verschillen tussen narcisme bij mannen en vrouwen zijn:
- Voor vrouwen met narcisme is het uiterlijk heel belangrijk; ze hebben meer problemen met ouder worden en stappen eerder naar een cosmetisch arts.
- Vrouwen met narcisme zijn minder overmoedig.
- Vrouwen met narcisme gooien vaak eerder hun lichaam/vrouwelijkheid in de strijd.
Hoe kan narcisme behandeld worden?
Er is beperkt onderzoek verricht naar de behandeling van narcistische persoonlijkheidsstoornis. Doorgaans richt de behandeling zich op de excessieve gevoelens van superioriteit, gevoeligheid voor kritiek en het verminderde vermogen om zich in anderen te verplaatsen.
Cognitieve therapie wordt vaak toegepast om onrealistische fantasieën over onbereikbare doelen te vervangen door haalbare doelen. De behandeling omvat doorgaans:
- Het aanleren van stressmanagementtechnieken, zoals ontspanningsoefeningen.
- Het ontwikkelen van de vaardigheid om kritiek te verdragen en te accepteren.
- Het bevorderen van empathie en het leren om rekening te houden met de gevoelens en behoeften van anderen.
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zijn vaak vatbaar voor depressie, vooral rond middelbare leeftijd. Vaak zijn deze depressieve symptomen de oorspronkelijke reden waarom mensen met deze stoornis in behandeling gaan.
Tips voor het omgaan met een narcist
Niet alleen herkenning is lastig. Omgaan met een narcist is dat ook. Het kan vermoeiend, verwarrend en frustrerend zijn. Misschien als je begrijpt wat je ervaart, kan dit al helpen om beter om te gaan met een narcistisch persoon. Narcisten vermijden zal je namelijk niet altijd lukken. Een aantal tips, die niets zullen oplossen maar die de omgang mogelijk iets verbeteren of versoepelen:
- Vertrouw op je eigen gevoel
- Val een narcist niet publiekelijk aan
- Probeer een narcist niet te veranderen
Maar vooral… Blijf altijd op je hoede!
