Prostaatkanker. De symptomen, het onderzoek en de behandeling

prostaatkanker

Prostaatkanker is een type kanker waarbij kwaadaardige cellen ongecontroleerd groeien binnen de prostaat, vaak aangeduid als prostaatcarcinoom. De kanker ontwikkelt zich in de klierbuisjes van de prostaat, wat kan resulteren in een verandering van structuur en soms een verharding van de prostaat. Dit kan door een arts worden opgemerkt. Het is de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen

Wat is de functie van een prostaat

De prostaat bevindt zich rondom de plasbuis direct onder de blaas. Het heeft de vorm van een grote knikker en produceert en scheidt vocht af. Dit prostaatvocht is essentieel voor het behoud van levend zaad na een zaadlozing, omdat het samen met de zaadcellen via de plasbuis naar buiten komt. Hormonen spelen een cruciale rol bij het functioneren van de prostaat en stimuleren de groei ervan vanaf de puberteit. Echter, overmatige groei op latere leeftijd kan leiden tot problemen zoals een vergrote prostaat. Prostaatkanker ontstaat in de klierbuisjes van de prostaat, resulterend in veranderingen in het weefsel en versteviging. Het is belangrijk op te merken dat een goedaardige vergroting van de prostaat ook kan voorkomen, wat resulteert in abnormale groei zonder kanker te zijn.

Komt prostaatkanker vaak voor?

Elk jaar ontvangen ongeveer 12.000 mannen de diagnose prostaatkanker, wat betekent dat 1 op de 10 mannen in zijn leven te maken krijgt met deze ziekte. Hoewel mannen van 55 jaar en ouder het grootste risico lopen, kunnen ook jongere mannen worden getroffen. Jaarlijks overlijden ongeveer 3000 mannen aan deze ziekte. Echter, sommige mannen hebben een vorm van prostaatkanker die zo langzaam groeit dat behandeling niet noodzakelijk is. In het begin vertoont prostaatkanker meestal geen symptomen en wordt soms bij toeval ontdekt tijdens een bezoek aan de huisarts vanwege plasproblemen of andere klachten.

Wat zijn de symptomen van prostaatkanker

Het verraderlijke aan prostaatkanker is dat er vaak lang geen klachten zijn. Men denkt dat de mannen die op hoge leeftijd overlijden, zo’n 80 procent prostaatkanker heeft. Over het algemeen is de ziekte zelden direct fataal. De ernst neemt toe wanneer de tumor zich verspreidt naar de lymfeklieren en later naar de botten. Vanwege de trage groei van de tumor ervaren mensen zelden directe fysieke sensaties. Meestal worden symptomen pas opgemerkt wanneer de kanker zich al heeft verspreid naar andere delen van het lichaam.

Kenmerken van prostaatkanker

De volgende klachten kunnen ontstaan bij prostaatkanker

  • Vaak moeten plassen
  • Niet goed kunnen plassen
  • Het plassen doet pijn of brandt
  • Er druppelt nog urine na bij het plassen
  • Bij het plassen heb je een hele zwakke straal
  • De plas is troebel of ziet er bloederig uit

Al deze zaken kunnen trouwens ook veroorzaakt worden door een ‘goedaardige’ prostaatvergroting. Maar ga altijd naar een arts met de bovenstaande klachten.

PSA

PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) is een eiwit dat normaal bij mannen in geringe mate in het bloed aanwezig is. Het wordt gevormd in het klierweefsel van de prostaat, zowel in een gezonde als een ‘zieke’ prostaat. Een ‘zieke’ prostaat geeft meer PSA af in het bloed. Dat kan het geval zijn bij een goedaardige prostaatvergroting of prostaatontsteking, maar vooral bij prostaatkanker.

Een verhoogde PSA-waarde kan dus op kanker duiden. Als je PSA-waarde licht verhoogd is, zal de huisarts het meestal even aankijken en na enige tijd het bloed opnieuw onderzoeken. Er hoeft niet direct sprake van kanker te zijn. Overleg met je huisarts als je je zorgen maakt.

Wat is een normale PSA-waarde?

Naarmate je ouder wordt, stijgt de PSA-waarde. Op dit moment worden de PSA-waarden uit onderstaand overzicht aangehouden. Hieronder zit je meestal goed:

  • 40 tot 55 jaar jaar: lager dan 1,5
  • 55 tot 65 jaar: lager dan 2,5
  • 65 tot 75 jaar: lager dan 3,5/4
PSA-waarde in bloedKans op het vinden van prostaatkanker bij biopsie
minder dan 2.0 ng/ml7.1%
tussen 2.0 en 3.9 ng/ml18.7%
tussen 4.0 en 5.9 ng/ml21.3%
tussen 6.0 en 7.9 ng/ml28.6%
tussen 8.0 en 9.9 ng/ml31.7%
10.0 ng/ml of meer56.5%
Bron: Prostaatwijzer.nl

Soorten prostaatkanker

Prostaatcarcinoom ontstaat in de klierbuisjes van de prostaat. De kans op prostaatkanker neemt toe met de leeftijd. Prostaatkanker komt het meest voor bij mannen boven de 65 jaar. Prostaatkanker kan ook op jongere leeftijd ontstaan, vanaf ongeveer 45 jaar.

In de behandeling van prostaatkanker wordt een onderscheid gemaakt tussen:

  • Niet-uitgezaaid prostaatkanker
  • Recidief (teruggekeerd) prostaatkanker na eerdere behandeling
  • Beperkt uitgezaaid prostaatkanker
  • Uitgezaaide prostaatkanker
prostaatkanker

Hoe wordt prostaatkanker gediagnosticeerd?

Om prostaatkanker te diagnosticeren, maken huisartsen of urologen vaak gebruik van de volgende onderzoeken:

  1. Rectaal onderzoek (rectaal toucher): Hierbij voelt de arts met zijn vingers via de anus naar de prostaat. Als er sprake is van een vergroting of verharding, wordt meestal doorverwezen voor verder onderzoek.
  2. PSA-test: Deze test meet de hoeveelheid van een specifiek eiwit in het bloed dat alleen door de prostaat wordt geproduceerd. Een verhoogd niveau van dit eiwit, aangeduid als PSA-waarde (prostaatspecifiek antigeen), kan duiden op prostaatkanker, maar dit hoeft niet altijd het geval te zijn.
  3. Echografie: Een echografie maakt gebruik van geluidsgolven om te kijken of er een tumor aanwezig is in de prostaat of de klierbuisjes van de prostaat.
  4. Biopsie: Bij een biopsie worden kleine stukjes weefsel uit de prostaat genomen met een holle naald, vaak met behulp van een echografie om de nauwkeurigheid te vergroten. Dit weefsel wordt vervolgens onderzocht op de aanwezigheid van kankercellen.

Vervolgonderzoeken

Als uit één of meerdere onderzoeken blijkt dat er sprake is van prostaatkanker, zijn aanvullende onderzoeken nodig om het stadium van de kanker te bepalen. Deze onderzoeken omvatten:

  1. MRI (Magnetische Resonantie Imaging): Dit apparaat maakt dwarsdoorsneden van het lichaam en geeft gedetailleerde informatie over de locatie van tumoren en eventuele uitzaaiingen.
  2. CT-scan met punctie: Deze scan kan worden gebruikt om te controleren of de kanker zich heeft verspreid naar de lymfeklieren. De scan detecteert de klier(en), waarna er cellen uit verdachte klieren worden gehaald voor microscopisch onderzoek.
  3. Botscan: Omdat prostaatkanker vaak uitzaait naar de botten, kan een botscan eventuele uitzaaiingen in de botten zichtbaar maken.

Oorzaken van prostaatkanker

Wat zijn de oorzaken van prostaatkanker? De exacte oorzaak van deze kanker is onbekend. Bij 1 op de 10 tot 20 mannen met prostaatcarcinoom is erfelijkheid een factor, wat wordt vastgesteld wanneer minstens 2 directe familieleden ook prostaatkanker hebben. Daarnaast komt prostaatkanker vaker voor bij mannen van Afrikaanse afkomst. Het is belangrijk op te merken dat seksuele activiteit, masturbatie of sterilisatie geen verband houden met het ontstaan van prostaatkanker.

Er zijn nog andere factoren die het risico op prostaatkanker lijken te vergroten. Mannelijke hormonen spelen mogelijk een rol, evenals voeding volgens sommige studies. In westerse landen, waar mannen een dieet consumeren dat rijk is aan vetten en eiwitten, wordt gedacht dat het risico op prostaatkanker toeneemt. Echter, er zijn geen concrete bewijzen voor deze beweringen.

Uitgezaaide prostaatkanker

Kanker kan uitzaaien en prostaatkanker dus ook. Als het uitzaait, is dat in eerste instantie meestal naar de lymfeklieren in de onderbuik of naar de botten.

Of en wanneer prostaatkanker uitzaait, hangt af van hoe agressief de tumor is. Prostaatkanker groeit over het algemeen langzaam. Het komt regelmatig voor dat de kanker niet of pas na jaren uitzaait.

Uitzaaiingen komen vaker voor als de kankercellen agressief zijn. Dit wordt gemeten met de Gleason-score. Er is ook een grote kans op uitzaaiingen als de tumor door het kapsel van de prostaat heen is gegroeid ( stadium T3 en T4 ).

Prostaatkanker zaait meestal uit naar de botten. Omdat de haard in de prostaatkanker is, wordt dit prostaatkanker genoemd en niet botkanker. De uitzaaiingen kunnen ook voorkomen in de lymfeklieren van de buik, borst en hals. Uitzaaiingen in de longen en lever zijn zeldzamer.

De behandeling

Behandelingen variëren afhankelijk van het stadium van de ziekte en de aanwezigheid van uitzaaiingen. In gevallen waarbij de kanker beperkt is tot de prostaat, kan er gekozen worden voor actieve surveillance zonder behandeling of voor een operatieve verwijdering van de prostaat. Tijdens deze operatie wordt de hele prostaat, inclusief de zaadblaasjes, verwijderd, en soms worden ook nabijgelegen lymfeklieren weggenomen. Vaak wordt er dan aanvullend inwendig of uitwendig bestraald. Als de kanker zich verspreid heeft naar de lymfeklieren, worden zowel de prostaat als de lymfeklieren vaak verwijderd en wordt er ook uitwendige bestraling toegepast, naast hormoontherapie. Voor uitgezaaide prostaatkanker kan ook chemotherapie worden voorgeschreven.

Het proces van behandeling is zowel fysiek als mentaal uitdagend en het herstel kan ongeveer een jaar duren. Er bestaat ook een risico op complicaties; mannen kunnen bijvoorbeeld blijvende incontinentieklachten ervaren na bestraling of een operatie, variërend van een paar druppels tot volledige incontinentie. Daarnaast kunnen er ook darmklachten ontstaan. Een aanzienlijk percentage mannen (40-60 procent) kan na de behandeling erectiestoornissen ervaren of zelfs volledige impotentie.

Hormoontherapie

Medicijnen worden gebruikt om de productie van hormonen, zoals testosteron, te verminderen of hun effect te verzwakken. Dit remt de groei van kankercellen, omdat ze zich voeden met deze hormonen. Vaak begint de behandeling met hormoontherapie met injecties die de productie van testosteron door de zaadballen verminderen. Deze injecties worden maandelijks of om de 3 tot 6 maanden toegediend. Combinatie van hormoontherapie en bestraling verhoogt de kans op genezing.

Hormoontherapie is echter alleen effectief bij hormoongevoelige tumoren. Omdat de antihormonen door het hele lichaam circuleren, richten ze zich op alle mogelijke plaatsen waar kanker zich kan bevinden, inclusief micrometastasen (kleine uitzaaiingen die niet zichtbaar zijn met standaard medische apparatuur), waardoor de kans op verdere tumorgroei wordt verminderd. Wanneer hormoongevoelige prostaatkanker is vastgesteld, kan direct na de diagnose worden gestart met de medicatie, hoewel dit niet altijd noodzakelijk is vanwege mogelijke bijwerkingen. Soms wordt hormoontherapie ook gecombineerd met chemotherapie bij de behandeling van prostaatkanker.

Bijwerkingen van hormoontherapie

  • Gewichtstoename, afname van spiermassa en verminderde lichaamsbeharing.
  • Verminderd libido of erectiestoornissen.
  • Grote kans op onvruchtbaarheid, afhankelijk van leeftijd en eerdere behandelingen. Mannen met een kinderwens wordt geadviseerd dit zo snel mogelijk na de diagnose te bespreken met hun arts.
  • Symptomen vergelijkbaar met de menopauze, zoals opvliegers, vergroting van borstweefsel, stemmingswisselingen, botverlies, gewrichtspijn, hoofdpijn en vermoeidheid.

Wat is de overlevingskans

De overlevingskans varieert sterk en is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder het stadium van de kanker op het moment van diagnose, de behandeling die wordt gevolgd, de algehele gezondheidstoestand van de patiënt en eventuele uitzaaiingen naar andere delen van het lichaam. Over het algemeen hebben mannen met prostaatkanker een goede prognose, vooral als de kanker in een vroeg stadium wordt ontdekt en behandeld. Volgens de American Cancer Society is de relatieve overlevingskans na 5 jaar voor alle stadia van prostaatkanker samen ongeveer 98%. Dit betekent dat ongeveer 98 van de 100 mannen die prostaatkanker hebben, nog in leven zijn vijf jaar na de diagnose.

Erfelijkheid

Ongeveer 5 tot 10% van alle mannen heeft de ziekte gekregen door een erfelijke aanleg.
Kenmerken van een erfelijke vorm:

  • 2 of meer direct verwante familieleden met prostaatkanker: verwante familieleden zijn bijvoorbeeld broers, vader, neven, ooms en grootvaders
  • prostaatkanker voor of rond het 55e jaar
  • Prostaatkanker voor het 60e en in dezelfde tak van de familie borstkanker voor het 50e en/of eierstokkanker bij een vrouw.

Geef een reactie